در اثر برخورد ورقه عربستان با ورقه ایران کدام پدیده زمین شناسی به وجود آمده است

در اثر برخورد ورقه عربستان با ورقه ایران کدام پدیده زمین شناسی به وجود آمده است

علوم تجربی نهم؛ فصل ششم

زمین ساخت ورقه ایزمین شناسان معتقدند که حدود ۲۰۰ میلیون سال پیش در سطح کرهٔ زمین یک خشکی واحد و بزرگی وجود داشته است که اطراف آن را یک اقیانوس بزرگ فراگرفته بوده است.

تنها خشکی بزرگ زمین در ۲۰۰ میلیون سال پیش پانگه آ و تنها اقیانوس زمین در آن زمان پانتالاسا نامیده شده اند.

میلیونها سال بعد، خشکی بزرگ پانتالاسا به دو خشکی کوچکتر به نام خشکیهای لورازیا و گندوانا تقسیم شد که بین آنها را دریای تتیس پرکرده بود.

دریاچه خزر در شمال کشورمان، باقیمانده دریای تیس است.

با گذشت زمان، خشکی های لورازیا و گندوانا، به قطعات کوچکتر تبدیل شده و پس از جابه جایی، قاره های امروزی را به وجود آورده اند.

شواهد جابه جایی قاره ها:۱. تشابه فسیل جانداران در قاره های مختلف۲. انطباق حاشیۀ شرقی قارۀ آمریکای جنوبی با حاشیۀ غربی آفریقا۳. تشابه سنگ شناسی در قاره های آفریقا و آمریکای جنوبی۴. وجود آثار یخچالهای قدیمی در قاره های مختلف

علت حرکت ورقه های سنگ کره:علت حرکت ورقه های سنگ کره جریانهای همرفتی خمیرکره است. خمیرکره به دلیل شرایط دما و فشار معین، حالت خمیری دارد. در قسمت پایین آن، دما زیادتر است؛ بنابراین چگالی مواد نسبت به قسمتهای بالایی کمتر است. به دلیل اختلاف دما و چگالی بین قسمتهای بالا و پایین خمیرکره، پدیده همرفت ایجاد میشود. در اثر این پدیده، مواد خمیری به سمت بالا حرکت میکنند و از محل شکاف بین ورقه ها به سطح زمین میرسند و سبب جابه جایی و حرکت ورقه ها میشوند.

اگر ورقه سنگ کره در زیر اقیانوس قرار گرفته باشد، آن را ورقه اقیانوسی و اگر در محل قاره ها باشد آن را ورقه قاره ای می نامند.ورقه اقیانوسی چگالی بیشتری نسبت به ورقه قاره ای دارد. به همین دلیل در هنگام برخورد آنها با یکدیگر، ورقه اقیانوسی به زیر ورقه قارهای فرو رانده میشود.

زمین ساخت ورقه ای تکتونیک صفحه ای: زمین ساخت ورقه ای

پوسته زمین از تعدادی ورقه متحرک تشکیل شده است که دائما در حال برخورد یا دور شدن از هم هستند. سخت کره از ۹ ورقه بزرگ و ۱۲ ورقه کوچکتر تشکیل شده است.

مطالعه ورقه های زمین ساختی که زمین ساخت ورقه ای نامیده میشود،‌ به ما کمک میکند تا اشتقاق قاره ها، گسترش بستر اقیانوس، فورانهای آتشفشانی و تشکیل کوهها را توضیح دهیم.

حرکت صفحه ها نسبت به هم، در سه حالت کلی رخ می دهد.

حالت اول؛ صفحات واگرا هستند، یعنی از هم دور می شوند.

در محل فصل مشترک دو صفحه، پشته های میان اقیانوسی، شکل گرفته و پوسته اقیانوسی بین دو صفحه، گسترش پیدا میکند و رفته رفته بر وسعت دریاها و اقیانوس ها افزوده میشود. هرچه از محل این پشته ها دور شویم سن پوسته اقیانوسی بیشتر می شود. اقیانوس اطلس بهترین مثال در این خصوص است. البته در بستر دریاهای جوانی مثل دریای سرخ هم این اتفاق می افتد.

جایی که دو ورقه از هم دور میشوند،‌ سنگ داغ و مذاب (ماگمای مایع) به صورت گدازه خارج میشود و مواد جدیدی به ورقه ها افزوده میشود. به این ترتیب ورقه اقیانوسی جدیدی تشکیل میشود. جایی که این اتفاق رخ میدهد،‌ پشته میان اقیانوسی نامیده میشود.

پشته های میان اقیانوسی به ندرت بیش از ۴۹۲۰ فوت (۱۵۰۰ متر)‌ ارتفاع دارند اما ممکن است هزاران مایل در امتداد بستر اقیانوس کشیده شوند. در زیر هر یک از اقیانوسهای بزرگ جهان،‌ یک پشته میان اقیانوسی وجود دارد. نمونه ای از آنها پشته میانی اطلس در اقیانوس اطلس است که از قطب شمال تا قطب جنوب کشیده شده است. پشته های میان اقیانوسی مناطقی هستند که فعالیت آتشفشانی و زمین لرزه در آنجا زیاد است.

پیدایش دریای سرخ محصول دور شدن صفحه عربستان از صفحه آفریقا است.گاهی هم ممکن است فرآیند دور شدن صفحات، در وسط یک قاره اتفاق بیفتد. در این صورت پوسته قاره ای شکاف برداشته و مواد مذاب از دل زمین بیرون ریخته و بلندی هایی ساخته می شوند. منطقه شرق آفریقا و کوه کلیمانجارو نتیجه برون ریخت مواد مذاب از دل زمین در اثر دور شدن صفحات خشکی در آن منطقه است.

‏حالت دوم؛ صفحات همگرا هستند یعنی به هم نزدیک می شوند.

این حالت خود به سه دسته تقسیم می شود؛اول؛ برخورد صفحه اقیانوسی با صفحه قاره ایدر این نوع برخورد، صفحه اقیانوسی به دلیل چگالی بیشتر، به زیر صفحه قاره ای رانده می شود و کم کم به داخل سست کره فرو رفته و ناپدید می شود. این پدیده را فرورانش می نامند. در محل این فروراندگی معمولا رشته های کوه های طویل و مرتفعی تشکیل می شوند که با فعالیت های آتشفشانی و زمین لرزه همراه است. رشته کوه های آند در حاشیه غربی آمریکای جنوبی نمونه بارز چنین برخوردی هستند. در جنوب شرقی ایران هم می توان کوه های مکران را نام برد که در اثر فرورانش پوسته اقیانوسی عمان به زیر بلوک لوت ایران به وجود آمده اند.کمربند لرزه خیز اطراف اقیانوس آرام یکی از مهمترین نواحی لرزه خیز جهان است که علت آن برخورد ورقه اقیانوسی آرام با ورقه های قاره‌ ای اطراف آن است.در اثر این برخورد ورقه اقیانوسی به زیر ورقه قاره ای فرو رانده میشود. دراثر فرورانش، ورقه ها میشکنند و انرژی آزاد میشود، انرژی آزادشده به صورت امواج لرزه ای، باعث رخ دادن زمین لرزه های بزرگی میشود.افزون بر آن براثر فرورانش ورقه فرورونده و اصطکاک ایجاد شده، دما افزایش یافته، سنگها ذوب میشوند و آتشفشانهایی را به وجود میآورند.

دوم؛ برخورد دو صفحه اقیانوسی با یکدیگردر این حالت یکی از صفحات به زیر دیگری فرورانده می شود و در حاشیه دو صفحه، فعالیت های آتشفشانی فراوانی رخ میدهد. این آتشفشان ها در اعماق دریا قرار دارند و در نتیجه فعالیت آنها، جزایر آتشفشانی خاصی پدید می آیند که به جزایر کمانی معروفند. جزایر کمانی اقیانوس آرام از این جهت مشهورند. این نوع برخورد سبب کوچک شدن حوضه های اقیانوسی میشود.

سوم؛ برخورد دو صفحه قاره ای با هموقتی دو صفحه قاره ای به یکدیگر نزدیک می شوند منحصرا پدیده کوه زایی و چین خوردگی اتفاق می افتد. کوه های هیمالیا در آسیا و رشته کوه آلپ در اروپا حاصل این نوع فرآیند کوهزایی هستند. کوه های زاگرس هم در ایران، مثال خوبی است که در نتیجه برخورد صفحه عربستان به صفحه آسیا قد برافراشته اند.

دراثر حرکت ورقه های سنگ کره، پدیده های زمین شناسی مانند زمین لرزه و آتشفشان نیز ایجاد میشود. این پیامدها در کشور ما نیز دیده میشود. به این ترتیب که، هم اکنون از وسط دریای سرخ، مواد مذاب خمیرکره به بستر این دریا بالا میآیند و پوسته جدید را میسازند و این پوسته به دو طرف حرکت میکند. بنابراین ورقه عربستان از چند میلیون سال قبل حرکت خود را به سمت ایران آغاز نموده و هم اکنون نیز ادامه دارد. در اثر برخورد ورقه عربستان با ورقهٔ ایران، رشته کوه زاگرس به وجود آمده است و ادامه این حرکت، باعث ایجاد زمیندلرزه هایی با بزرگی معمولا کمتر از ۵ ریشتر در نواحی غرب و جنوب غرب ایران میشود.

‏در برخورد دو صفحه قاره ای با هم، دو صفحه ممکن است در کنار هم حرکت کنند و در اصطلاح بلغرند.

خلاصه:حرکت ورقه ها در مجاورهم به سه صورت ممکن است باشد.۱. دو ورقه از هم دور میشوند.۲. دو ورقه به هم برخورد کرده و نزدیک میشوند.۳. دو ورقه در کنار هم می لغزند.

پدیده های حاصل از حرکت ورقه ها:۱. ورقه های دور شونده:بیش تر محل ورقه های دور شونده در میان اقیانوسها قرار دارند در این مناطق مواد مذاب از بین دو ورقه خارج شده و بین دو ورقه سخت میشود و پوسته جدید حاصل میگردد.به همین دلیل هر ساله چندین سانتیمتر بر وسعت اقیانوسها افزوده میشود.۲. ورقه های نزدیک شونده:چون ورقه های نزدیک شونده خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مختلفی دارند پدیده های حاصل به یکی از صورت های زیر میباشد.الف: برخورد ورقه اقیانوسی با قاره ای:ورقه ها اقیانوسی نسبت به ورقه های قاره ای سنگین تر میباشند و به زیر ورقه های قاره ای کشیده میشوند و باعث ایجاد گودال اقیانوسس، کوه های آتش فشان و زلزله میشوند.

ب: برخورد دو ورقه اقیانوسی:یک ورقه به زیر ورقه دیگر فرو میرود و با خم شدن لبه ورقه ها گودال عمیق اقیانوسی ایجاد میشود. ورقه فرو رونده ذوب شده و مواد مذاب از بستر دریا خارج میگردند و بر اثر آتشفشان جزایری سر از آب بیرون آورده و جزایر قوسی تولید میگردند.

ج: برخورد دو ورقه قاره ای

هیچ کدام از ورقه ها زیر دیگری فرو نمی رود چون جرم هر دو مساوی است بر اثر چنین برخوردی کوه و زلزله شدید ایجاد میشود.۳. ورقه ها در کنار هم می خزنددر این محل ها نه پوسته جدید تولید میشود و نه ورقه ای تخریب میشود بلکه فقط ورقه ها کنار هم حرکت میکنند در این صورت زلزله های شدید ایجاد میگردد.

زلزلهحرکت ناگهانی قسمتی از زمین را زلزله گویند که این حرکت موجب تخریب ساخمان ها و رانش زمین  میشود و گاهی خسارات جانی و مالی زیادی را به بار می آورد.ریشترواحد شدت زلزله است که دانشمند آمریکایی به نام چالز فوانسیس ریشتر اولین بار شیوه اندازه گیری شدت زلزله را پیشنهاد داد او شدت زلزله را 1 تا 12 ریشتر بیان کرد.

nasiri706.blogfa.com

nasiri706.blogfa.com .